این روایات اینها همه نگرششان به همین دعاهای غیرمأثور و حاجاتی است که بنده دارد. می‌گویند هم از نظر زمانی، هم از نظر عملی، از این فرصتها استفاده کن! تو که داری اذان می‌گویی، حاجتت را هم از خدا بخواه! تو که اذانت را گفتی و بعد می‌خواهی اقامه بگویی و نمازت را بخوانی، بین اذان و اقامه یک حاجت بخواه! مطلب را خیلی ساده کردم.
رحمت واسعه حق تعالی یک مداری را برای اجابت دعای بندگان باز می‌کند که هم مرتبط با زمان است و هم مرتبط با عمل است. نگاه کنید! این «فتحت»ها را خوب توجه کنید! من اینها را از خودم نمی‌گویم. همه این مطالب در روایات است که درب‌های رحمت و فضل خدا در این زمانها و با این کارها باز می‌شود. وقتی که شما در این زمانها قرار می‌گیرید یا این اعمال را برای خدا انجام می‌دهید، از این موقعیت پیش آمده استفاده کنید! بهره‌گیری کنید! از آن‌هایی نباشید که غفلت دارند! غفلت نکنید و از این موقعیت‌ها استفاده کنید! این روایات دارد موقعیت‌هایی را بیان می‌کند که در آن‌ها، فضل و رحمت واسعه حق تعالی بر بندگانش، گسترش پیدا می‌کند. هم زمانی آن را می‌گوید و هم عملی‌اش را.
توسعه دایره رحمت حق، برای اینکه تو دعا کنی!
موقعی که شما این کارها را می‌کنید، برای خدا انجام می‌دهید دیگر!؟ اذان که می‌گویی که برای شیطان که نمی‌گویی؟ چون شیطان فرار می‌کند؛ اینطور که در روایت گفته در روایت بود، شیطان فرار می‌کند و فاصله‌اش هم با آدم، ده‌ها کیلومتر است. تو این اذان را برای خدا می‌گویی؛ خدا هم درب فضل و رحمتش را بر تو باز می‌کند؛ از این موقعیت استفاده کن!
لذا از نظر موازین معرفتی ما هیچ مانعی نیست که هر دو عامل ـ چه زمانی‌اش باشد، چه عملی‌اش باشد ـ بر دعا مؤثر باشد. قبل از عمل، بعد از عمل، وسط عمل و در این زمانها دعا کردن وارد شده است. ببین کجاها را گرفته است. این‌قدر توسعه‌اش داده است که تو از او حاجتت را بخواهی. این موجب می‌شود که خدا دعایت را به اجابت برساند.
اوقات نماز بهترین ساعات است
اینها یک دسته از روایات هستند ولی یک دسته دیگر از روایات داریم که اینها را می‌شود دو چهره‌ای تعبیر کرد. «قالَ رسولُ اللهِ (صلّی اللهُ علَیهِ وَ آلِه وَ سَلّمَ): وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» در اوقات نمازهایتان، دست‌هاتان را به دعا کردن و درخواست کردن، به سوی خداوند بلند کنید. اینجا اشاره به اوقات نمازهای فریضه است. حضرت در ادامه ویژگی اوقات را بیان می‌کند. «یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ» خواسته‌هایشان را می‌دهد چه به طریق مناجات باشد، چه به طریق ندا باشد، چه دعا باشد. این روایت در عامل زمانی ظهور دارد.
دعا در «وقتِ نماز» و دعا «قبل و بعد از نماز»
روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) است که: «الْمَسْأَلَةُ قَبْلَ الصَّلَاةِ وَ بَعْدَهَا مُسْتَجَابَة» دعای پیش از نماز و بعد از نمازمستجاب است. در اینجا حضرت، «عمل» را مطرح کرده‌اند. می‌خواهی از خدا درخواست کنی؟ چه وقت دعا کنی بهتر است؟ قبل از نماز و بعد از نماز بهترین زمان است. همان وقتی که ایستاده‌ای و می‌خواهی نماز بخوانی، زود دعا کن! فرصت‌طلب باش! بیا از این فرصت استفاده کن! فرصت طلبی همین را اقتضا می‌کند، آدم عاقل و کسی که به خدا اعتقاد دارد اینطور است.
امام صادق (صلوات‌الله‌علیه) فرمود: «عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ فَإِنَّهُ مُسْتَجَابٌ» بعد از نماز. بر شما باد که دعا کنید و مستجاب است. نگاه کنید! من این دو روایت را به ترتیب خواندم؛ اولی بحث زمان بود و دومی بحث عمل. روایت سوم را که می‌خوانم هم در مورد زمان است، هم در مورد عمل. این روایت از امام صادق (علیه‌السلام) است که: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِی أَفْضَلِ السَّاعَاتِ فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ» همانا خداوند نمازهای پنجانه را در بهترین ساعات بر شما واجب گردانیده است، پس بر شما باد به دعا کردن بعد از نمازها.
سفارشِ دو قبضه
بخش اول روایت اشاره به زمان دارد که فرمود: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِی أَفْضَلِ السَّاعَاتِ» خداوند، نمازهای پنج‌گانه را در بهترین اوقات، بر شما واجب کرد. پس معلوم می‌شود «زمان» خودش فضیلت دارد. در بخش دوم که داشت: «فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ» بحث «عمل» را پیش کشید. گویی این روایت یک سفارشِ دو قبضه است. «بهترین ساعات» عامل زمانی است و «بهترین عمل» ـ نماز ـ عامل عملی است. پس از این موقعیت استفاده کن! وقتی اول وقت به نماز ایستادی، زمان اجابت دعا است. نمازت که تمام شد هم، هنوز وقت، وقت اجابت دعا است. نماز خودش عامل دیگری است که دعایت مستجاب شود. هر عامل به تنهایی بر دعای تو اثر می‌گذارد، چه رسد به اینکه دو عامل در کنار هم باشد! ببین اگر اینها با هم جمع شوند، چقدر اثر می‌گذارد. من دیگر نمی‌رسم همه روایات را بخوانم، چون روایات خیلی زیاد است، شاید من از این روایات بین ده تا بیست روایت دیدم.
حال داعی در این زمانها متوجه به خداست
اما آن چیزی که در همه اینها سریان دارد و مشترک است، بحث «حالت داعی» است. موقعی که اذان می‌گوید، برای شیطان که ـ نعوذبالله ـ اذان نمی‌گوید، برای خدا می‌گوید؛ آن حال توجه مؤذن به خدا است که او را برای دعا کردن مهیا کرده و دعایش را تقویت می‌کند که به هدف اجابت برسد. مابین اذان و اقامه باز حال توجه، به خدا است. بعد از اذان و اقامه حال توجه، به خدا است. قبل از صلو?، و موقع تکبیر «الله اکبر» توجه به خدا است. نمازت که تمام شد، هنوز منقطع نشده‌ای و به این زودی، توجهت به خدا گرفته نشده است؛ شیطان به این زودی نمی‌تواند توجه به خدا را از تو بگیرد.
با خدا درد دل کن و گره‌هایت را به او بگو!
در تمام این حالات یک چیز دارد و او حال داعی است و آنچه که در دعا اثر اساسی دارد نیز همین توجه تامّ داعی به خداوند است. یعنی دعا که لقلقه زبان نیست، یک حالت اتصال به معبود است. می‌گوید همین که سیم متصل شد، از این فرصت استفاده کن! از همان حال خودت بهره بگیر! از این حالت خوبت که متوجه خدا شده‌ای، استفاده کن! همانجا درد دل‌ها و گره‌هایت را با خدا در میان بگذار. ببین چطور جواب می‌دهد! اگر مؤثر نبود؟! آنچه که در تمام این موارد مشترک است این است که تمام عمل‌هایی را که مطرح می‌کند، برای یک حالت توجه به معبود را ایجاد می‌کند.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیةالله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی